निसर्गाचा कोप

निसर्ग चक्रीवादळ बुधवारी (दि. 3 जून) रायगडात येऊन धडकेल आणि धुळधाण करून गेले. निसर्ग चक्रीवादळात रायगड जिल्ह्यातील 1905 गाव बाधित झाली आहेत. एक लाख 75 हजार घरांचे नुकसान झाले आहे. 22 हजार हेक्टर क्षेत्रातील फळबागांचे नुकसान झाले आहे. सहा जणांचा मृत्यू झाला आहे. माड, फोफळीच्या बागांनी नटलेली गावे पडलेल्या झाडांनी ओसाड दिसू आलगली आहेत. शेतकरी, बागयतदार, श्रमिक, कामगारांना भूईसपाट झाला. पुढची दोन दशके भरून न निघणारे नुकसान झाले आहे. त्यामुळे तेथील बागयतदार शेतकरी कोलमडून गेला आहे.

घर कोसळले. वीजपुरवठा खंडीत आहे. संपर्क यंत्रणा कोलमडली आहे. पाणीपुरवठा योजना बंद आहेत. सूंपर्ण आभाळच फाटलय तिथे ठिगळ कुठ कुठ लावायच अशी अवस्था प्रत्येकाचीच आहे. कोकणातील मुख्य उपजीविकेचे साधन असणारी नारळ, सुपारी, पर्यटन, काजू व आंबा आदी बागायतदार, मत्स्यव्यवसाय करणार्‍या मच्छीमार बांधवांच्या नौका यांचे इंजिन खराब झाल्याने नुकसान झालेले आहे. आता या संकटातून सावरण्याची आणि आयुष्य पूर्वपदावर आणण्याची  रायगडकरांची धडपड सूरू झाली आहे. सगळी यंत्रणा कोलमडून पडली आहे. अशाही परिस्थितील शासनाच्या मतदीची वाट न पाहता लोक पुन्हा सावरण्यासाठी प्रयत्न करता आहेत. शासकीय यंत्रणेच्या खांद्याला खांदा लावून स्वतःच पूर्वपदावर येण्याची धडपड प्रत्येक ग्रामस्त करत आहेत.

चक्रीवादळाचा तडाखा श्रीवर्धन, म्हसळा, मुरुड, रोहा, अलिबाग या तालुक्यान जास्त बसला आहे.  पेण, खालापूर, कर्जत या तालुक्यांमध्ये देखील नुकसान झाले आहे. परंतु  आलिबाग, मुरूड, श्रीवर्धन, माणगाव, म्हसळा या तालुक्यांमध्ये जास्त नुकसान झाले आहे. या तालुक्यांमधील फळबागायती उदध्वस्त झाल्या आहेत. 22  हजार हेक्टर क्षेत्रातील फळबागांचे नुकसान झाले आहे. आलिबाग, मुरूड, श्रीवर्धन  हे तालुके पर्यटनावर अवलंबून आहेत. आधीच कोरोना महामारीच्या  पार्श्वभूमीवर लागू असलेल्या टाळेबंदीमुळे पर्यटन व्यावसायाचे अर्थचक्र ठप्प झाले होते. तरीदेखील बागायतदार शेतकरी   नारळ, सुपार्‍या,  आंबे, काजू, फणसाच्या उत्पन्नावर तग धरून होता. त्यामुळे यावर्षीचा पर्यटन हंगाम पूर्णपणे हातचा जाणार हे गृहीत धरूनच रायगडकर दिवस ढकलण्याच्या तयारीत होता. अशाच निसर्ग चक्रीवादळाने बागायतीच जमीनदोस्त केली. त्यामुळे हा शेतकरी पूर्णपणे उद्ध्वस्त झाला आहे. पडलेली घर दुरूस्त करता येतील. पत्रे टाकून तात्पुर्ती निवार्‍याची व्यवस्था करता येईल. परंतु झाड पडल्यामुळे झालेले नुकसाना कसे भरून काढणार. नारळ, सुपारी, आंबा, फणस, चिंच, काजू यांची झाडे उत्पन्न देण्यासाठी तयार होण्यास 10 ते 15  वर्षे लागतात. त्यामुळे इथला बागयतदार शेतकरी  आता 15 वर्ष मागे गला आहे. त्यातून तो स्वतःला कसा सावरेल हा मोठा प्रश्न आहे.

नैसर्गिक आपत्तीमध्ये नुकसान झालेल्यांना नुकसान भरपाई देण्याच्या पद्धतीमध्ये काही त्रुटी आहेत त्यात सुधारणा करणे गरजेचे आहे. नैसर्गिक आपत्तीमध्ये नुकसानभरपाई देताना हेक्टरमध्ये दिली जाते. कोकणातील बगयातदाराना त्याचा लाभ मिळत नाही. जी नुकसानभरपाई मिळते ती अगदीच तुटपुंजी असते. त्यामुळे कोकानो माणूस ही नुकसानभरपाई भरपाई घेण्यासाठी जात नाही. त्यामुळे कोकणात हेक्टरचा निकष नालावता गुंठ्यांचा निकष लावून आणि झाडांच्या संख्येवर नुकसानभरपाई दिली गेली पाहिजे. ज्यांची फळझाड उन्मळून पडली आहेत त्याना झाडांची रोप, कलम उपलब्ध करून द्यायला हवीत.

– मच्छीमारांचे नुकसान –

वादळाची सुचना दोन दिवस अगोदरच मिळाल्यामुळे मच्छीमारांनी आपल्या बोटी किनार्‍यावर लावल्या होत्या. त्यामुळे मोठे नुकसान टाळले असले तरी किनाल्या लावालेल्या बोटी वादळामुळे एकमेकाना आपटून अनेक बोटींचे नुकसान झाले.

– महावितरणला शॉक –

चक्रीवादळाने जिल्ह्यात विजेचे खांब, उच्चदाब वहिनी, लघुदाब वहिनी, तर  ट्रान्सफार्मर पडलेत. वीज यंत्रणा पूर्णतः कोलमडून गेली आहे. महावितरणचे नुकसान झाले आहे. वीज पुरवठा सुरळीत करण्यासाठी अहोरात्र काम कर्मचारी करत आहेत. महावितरणचे रायगड  जिल्ह्यातील मनुष्य बळ कमी पडत आहे. त्यामुळे पर जिल्ह्यातील कर्मचारी शासनाने रायगड पाठविले आहेत.

– जनरेटर्सची मागणी वाढली –

चक्रीवादळात वीजेचे खांब उन्मळून पडले त्याचा मोठा परीणाम वीज पुरवठयावर झाला आहे. त्यामुळे ग्रामीण आणि निमशहरी भागात पिण्याच्या पाण्याची गंभीर समस्या निर्माण झाली आहे. शिवाय काही भागातील नागरिक अजूनही अंधारात आहेत. परीणामी टँकर आणि जनरेटर्सची मागणी वाढली आहे.

– पाणीपुरवठा योजना बंद –

वीज नसल्याने ग्रामीण भागातील पाणी पुरवठा योजना ठप्प आहेत. निमशहरी भागातदेखील इमारतींना पाणी पुरवठा होत नाही. अनेक ठिकाणी खाजगी टँकर्स मागवले जात आहेत. पाणी आले तरी ते वरच्या टाकीत चढवण्यासाठी वीजच नाही. त्यामुळे नागरिकांना तीन ते चार मजल्यांपर्यंत पाणी वाहून न्यावे लागत आहे.

– पत्र्यांचा तुटवडा –

चक्रीवादळाने लाखो घरांचे नुकसान झाले आहे. नागरिकांच्या घरांच्या छतावरील पत्रे उडून, झाडे पडून अतोनात नुकसान झाले आहे. घरावरील पत्रे बसविणे गरजेचे असल्याने सध्या पत्र्यांची मागणी वाढली आहे. वाढत्या मागणीमुळे पत्र्यांचा तुतावडा जाणवू लागला आहे. याचा गैरफायदा घेऊन व्यापार्‍यांनी पत्र्याचे दर वाढवले आहेत.  त्यामुळे घर दुरुस्तीसाठी शक्य तितकी लवकर रोख रक्कमेतील मदत शासनाने द्यायला हावी. 

– संपर्क यंत्रणा कोलमडली –

चक्रीवादळामुळे  रायगड जिल्ह्यातील  संपर्क यंत्रणा कोलमडली होती. त्यामुळे कुणाशीही संपर्क होऊ शकत नव्हता. सर्व यंत्रणा कोलमडली होती. सर्वच जॅम झाले होते. मोबाइल सेवा पूर्णपणे ठप्प होती. आता हळूहळू मोबाइल सेवा सुरु झाली आहे.

– कचर्‍याचे ढिगारे –

वादळामुळे झाड उन्मळून पडली. पत्रे उडाले. त्यामुळे सर्वत्र  कचर्‍याचे ढिगारे आजही पहावयास मिळत आहेत. हे ढिगारे उचलले नाहीत तर आरोग्यासाठी घातक ठरणार आहेत. कचर्‍याची विल्हेवाट लावण्याचे आव्हान प्रशासनासमोर आहे.

– जीवितहानी कमी झाली –

पूर्वी वादळाच्या सुचना वेळेत मिळत नव्हत्या.  परंतु प्रथमाच वादळाची सुचना तीन दिवस आदी मिळाली. त्यामुळे जिल्हा प्रशासन सतर्क झाले. वादळाची माहिती 72 तास अगोदर मिळाल्यामुळे संभाव्य धोका ओळखून जिल्हा प्रशासनाने योग्य ती खबरदारी घेतली. धोकादायक घरातील लोकांना सुरक्षित स्थळी हलवले. त्यामुळे जीवित हानी कमी झाली.

– अंदाज चुकले –

वादळाची सुचना अगोदर मिळाल्यामुळे जीवित हानी कमी झाली. सुचना आगाऊ मिळाली तरी वादळ नेमके कुठे धडकणार नक्की सांगत येत नव्हते. दर दिवशी अंदाज चुकत होते.

– कौलारु घरे सहीसलामत –

या चक्रीवादळात कौलारु घरांचे मात्र नुकसान झाले नाही. कौलारू घराचे नुकसान झालच नाही असे नाही. झालच असेल तर ते तुरळक आहे. यातून एक गोष्ट स्पष्ट होते कोकणच्या वातावरणात कौलारु घरच उपयुक्त आहेत.

– भूमिगत विद्युत वाहिन्या काळाची गरज –

चक्रीवादळाने वीजेच्या तारा तुटून, पोल कोसळून अनेक प्रकारे नुकसान व जीवित हानी होत असते. हे टाळण्यासाठी भुमिगत विद्युत प्रणाली गरजेची आहे.

-प्रकाश सोनवडेकर