सुपारी पिकाकडे पारदर्शकपणे पाहणे गरजेचे

कोकणाला सुमारे 720 किलोमीटरचा सागरी किनारा लाभला आहे.कोकणातील समुद्र किनारी असलेल्या भागात नारळ व सुपारी पिकांची मोठी बागायत जमीन आढळून येते. नारळ व सुपारीची उंच झाडे कोकणाचे वैभव वाढवत असतात. सुपारी हे पीक सर्वांचे लक्ष वेधून घेणारे पीक आहे. झाडावर आलेली सुपारी ती काढल्यानंतर तिला कडक उन्हात शेकवल्यावर तिची कातणी केल्यावर व प्रक्रिया केल्यावर ती बाजारात विक्रीस आणली जाते. मुरूड तालुक्यात सुमारे 200 हेक्टर जमिनीवर सुपारी पिकाची लागवड केली जाते. घराच्या बाजूलाच बागायत जमीन व तिथे उंच अशी नारळ व सुपारीची झाडे सहज पाहावयास मिळतात. सुपारीला चांगला भाव मिळवून देण्यासाठी मुरूड तालुक्यात सुपारी खरेदी विक्री संघाची स्थापना करण्यात आली आहे. या संघाद्वारे तालुक्यातून सुपारी येथे जमा केली जाते तद्नंतर संघातील पदाधिकारी

सर्वोत्तम भाव मिळावा यासाठी ना नफा तत्त्वावर सर्व कार्यवाही करीत असतात.

मुरूड तालुक्यात असणार्‍या सुपारी खरेदी विक्री संघाची वार्षिक उलाढाल 8 कोटीची असून सुमारे 1300च्यावर सभासद संख्या आहे. सर्व सभासदांना चांगला भाव मिळवून देण्यासाठी सुपारी संघ चांगली मेहनत घेऊन असणार्‍या सभासदांसाठी उत्तम कार्य करीत असते. मुरूड सुपारी संघाची अधिक माहिती सांगताना या संस्थेचे चेअरमन महेश भगत यांनी आमच्या प्रतिनिधीस सांगितले की आमचा कार्यविस्तार संपूर्ण मुरूड तालुक्यात असून तालुक्यातही सुमारे 1300च्यावर सभासद संख्या आहे.

असणारे सर्व सभासद सुपारी आमच्याकडे जमा केल्यानंतर त्यावर आम्ही विविध प्रक्रिया करीत असतो. उदाहरण द्यायचे तर सुपारीची कापणी करून विविध गटवारी करून अनेक प्रक्रिया केल्यावर ती बाजारात विक्रीसाठी उपलब्ध होत असते. व्यापारी लोकांना सुपारी खरेदीसाठी टेंडर काढले जातात. सुपारीची प्रतवारी बघून जो व्यापारी चांगला भाव देईल, त्याला त्याच्याशी सुपारीचा सौदा केला जातो.आपल्या मुरूड तालुक्यातून मोहरा त्याचप्रमाणे मोहरा 1 मोहरा 2 फकोर अशा जातीची सुपारी मिळत असते. लोकांना सुपारीसाठी भटकावे लागू नये, यासाठी सुपारी संघाद्वारे सुपारी विकून सर्वोत्कृष्ठ भाव मिळून देण्याचा आमचा प्रामाणिक प्रयत्न असल्याचे या वेळी महेश भगत यांनी सांगितले.

सुपारी झाडावर पिवळी धम्मक दिसते, परंतु तिला झाडावरून काढल्यानंतर कडक उन्हात खूप दिवस सुकवल्यानंतर संघात आल्यावर विविध प्रक्रियेला सामोरे जावे लागते. या उद्योगामुळे असंख्य गृहिणींना स्वयंरोजगार सुद्धा प्राप्त झाला आहे. त्याचप्रमाणे असंख्य लोक या खरेदी विक्री संघात काम करीत असून रोजगार मिळण्यास उपयुक्त ठरला आहे, परंतु हे सर्व असले, तरी सुपारी या पिकालासुद्धा अनेक संकटांना सध्याच्या घडीला तोंड द्यावे लागत आहे.

बाजारात घटत चाललेले दर, अवेळी पडणारा तथा लांबलेला पाऊस हवेतील वाढलेले उच्चांकी तापमान जमिनीतील खोलवर पाण्यात वाढलेले क्षाराचे वाढलेले प्रमाण व झाडांवर, पिकांवर पडणारे विविध रोग यामुळे केवळ मुरूड तालुक्यातीलच नव्हे, तर संपूर्ण रायगड जिल्ह्यातीलच सुपारी बागायतदार अडचणीत सापडले आहेत. अगामी सुपारी हंगामच अडकित्त्यात कातरला जाणार आहे.

मुरूडसह श्रीवर्धन, अलिबाग, म्हसळा, रोहा तालुक्यातील शेतकरी भाताच्या पिकाबरोबरच सुपारी व नारळ पिकाचे उत्पादन घेतात. मुरूड, श्रीवर्धन तालुक्यातील तर कित्येक केवळ सुपारी, नारळाच्याच एकमेव उत्पादनावरच आपली गुजराण करतात. गेली अनेक वर्षे अशा बागायतदार शेतकर्‍यांना या पिकाने मदतीचा हात पुढे केला आहे, मात्र गेल्या काही वर्षापासून या उत्पादनाला जणू दृष्ट लागली आहे.

शासन संत्रा, द्राक्ष, ज्वारी, कापसासारख्या पिकांचे नुकसान झाल्यास त्वरित नुकसान भरपाई देते, मात्र नारळ, सुपारीसारख्या पिकांना ती मिळत नाही. 1989 साली झालेल्या चक्रीवादळाने रायगड जिल्ह्याला झोडपले त्यात येथील नारळ, सुपारीची असंख्य झाडे उन्मळून पडली. बागायतदारांचे अतोनात नुकसान झाले. अनेक प्रयत्न व बॅ. अंतुलेंच्या मागणीनंतर शासनाने सुपारी, नारळाची रोपे देऊन मदतीचा हात देऊन मोठे औदार्य दाखवले होते, परंतु पुढे रोपे मोठी होऊन बाजती होताच 15-20 वर्षानंतर शासनाने या रोपांच्या किमती शेतकर्‍यांकडून वसूल केल्या होत्या. शिवाय येथील बागायती क्षेत्र हे तुकडीकरणामुळे आधीच अकुंचीत असल्यामुळे कृषी विभागाच्या पीक विमा योजनेचा येथे काहीच फायदा होत नाही.

त्यामुळे हे बागायतदार अक्षरशः अडकित्त्यात सापडले आहेत. रायगड जिल्ह्यात सुमारे 715 हेक्टरवर सुपारीच्या बागा असून एकट्या मुरूड तालुक्यात जवळपास 1300 बागायतदार आहेत. मुरूड व श्रीवर्धन तालुक्यातील सुपारीची प्रतवारीही उच्चप्रतीची आहे. श्रीवर्धनी रोठा तर प्रसिद्धच आहे. एक एकर जमिनीवर लावलेली सुपारीची झाडे पाचसहा वर्षात आठ क्विंटल, तर हेक्टरी आठ नऊशे क्विंटल सुपारीचे येथे सरासरी उत्पादन आहे. मुरूड तालुक्यात प्रतिवर्षी सातशे ते आठशे खंडी (एक खंडी 20 किग्रॅ) उत्पादन घेतले जाते. गतवर्षी येथील सुपारी संघाने दर मणी तीन हजार पाचशेचा भाव दिला होता.

या सर्व सुपारीची वाशी येतील बाजारात विक्री केली जाते, परंतु बाजारातील व्यापार्‍यांच्या व दलालांच्या मक्तेदारीमुळे योग्य भाव मिळत नाही. शिवाय सिंगापूर, मलेशिया आदी देशातील स्वस्त, पण रुचीहीन सुपारीशी तिला सामना करावा लागतो. त्यामुळे दरात घसरण होते.

मध्यंतरीच्या काळात अलिबाग, रत्नागिरी, भागातील व्यापारी सुपारी खरेदीसाठी थेट बागायतदारांकडे येत असत. ते रोखीने माल खरेदी करत असल्याने शेतकर्‍यांना चार पैसे रोख मिळत असत, परंतु शासनाने लावलेल्या जीएसटी कराचा फटका बसल्याने त्यांनी खरेदी बंद केली आहे. स्थानिक सुपारी संघ बागायतदारांची सर्व सुपारी उचलते व सणासुदीला त्यांना हरतर्‍हेची मदतही करते, परंतु सर्व सुपारीची वाशी मार्केटमध्ये विक्री झाल्यानंतरच बागायतदारांच्या सुपारीचा

हिशोब होतो.

या वर्षी पावसाच्या अत्यल्प प्रमाणामुळे बागायतीतील विहिरींतील पाण्याची पातळी पार खालावली. त्यामुळे जमिनीतील क्षार मोठ्या प्रमाणात मिसळून त्याचा परिणाम सुपारी फळांवर झाला आहे. साधारणतः मार्च महिन्यापासून हवेतील वाढलेल्या भयंकर उष्णतेच्या परिणामामुळे डिसेंबर, जानेवारीपासून फलधारणा झालेली छोटी छोटी फळे गळू लागली आहेत. पावसाळ्यात मोठ्या झालेल्या फळांवर कोळे रोगाची लागण होते, शिवाय सुपारीची फळे मोठी होत असताना त्यांचा मागील भाग चिरून आतील गर कुजून जातो, सुपारींच्या बाजत्या झाडाला आळंबी नावाचा रोग होतो व उभे झाड वाळून जाते, तसेच त्याला बांड नावाचाही रोग झाल्यास त्याच्या झावळ्या लहान होऊन ते मरून जाते शेंडेमर रोग, करपा रोग असे एक ना अनेक रोगांशी सामना करीत जे पीक शेतकर्‍यांना मिळते ते अत्यल्प असते. शिवाय हल्ली सुपारीच्या झाडांवर चढून पिकलेली सुपारी पाडणारे पाडेकरीही मिळत नाहीत.सुपारीची सालपट पासटणार्‍या स्त्रियाही उपलब्ध होत नाहीत. त्यांच्या मजुरीतही भरमसाठ वाढ झाली आहे. त्यामुळेच हे सर्व सुपारी पिकवणारे बागायतदार अडकित्त्यातच सापडले आहेत.शासन त्यांना कोणतीही मदत करीत नाही. ज्याप्रमाणे डाळिंब, आंबा, संत्र आदी पिकांना संरक्षण शासनाकडून देण्यात येते, त्याप्रमाणे कोकणातील सुपारी पीक घेणार्‍यांना सुद्धा शासनाने सहानुभूतीपूर्वक बघून संकटकाळी मदत करावी, अशी येथील शेतकर्‍यांची

मागणी आहे.

-संजय करडे