फणसाड अभयारण्य ठरतेय पर्यटकांचे आकर्षण

मुरूड तालुक्यातील सुपेगाव परिसरात फणसाड अभयारण्याचा विस्तार झालेला असून सुमारे 54 चौरस किलोमीटर क्षेत्रात या अभयारण्याचे क्षेत्र व्याप्त असून मुरुड, रोहा व अलिबागच्या सीमा रेषेचाही समावेश यामध्ये होत आहे. रायगड जिल्ह्यातील कोकण किनारपट्टीवर हिरव्यागार झाडाच्या कुशीत वसलेले एक घनदाट जंगल अर्थात फणसाड अभयारण्य होय. मुंबईपासून 160 किलोमीटर अंतरावर पनवेल पेण व अलिबाग मार्गावर विस्तीर्ण असे फणसाड अभयारण्य म्हणजे निसर्गाचे एक वरदान आहे.

नवाब काळापासून हे क्षेत्र शिकार क्षेत्र म्हणून घोषित करण्यात आले होते.तेव्हा पासून या ठिकाणी वन्यजीवांचे संरक्षण व रुक्ष तोडीला प्रतिबंध बसला आहे.विस्तीर्ण अश्या या अभयारण्यात साग व निलगिरीची उंच अशी भली मोठी झाडे असल्याने कडक अश्या उन्हात हि दाट  सावली या भागात आढळून येते. ऐन, किंजल, जांभूळ, हेड, कुडा, गेळ, अंजली, कांचन, सावर याचबरोबर सीताअशोक, सर्पगंधा, रानतुळस, कुर्डू, कडीपत्ता, उक्षी या औषधी वनस्पतीसुद्धा या ठिकाणी आढळून तेलात.

25 फेब्रुवारी 1986 रोजी फणसाड वन्यजीव अभयारण्य म्हणून घोषित करण्यात आले. तेव्हापासून येथे वृक्ष संपदा व वन्यजीव प्राण्यासाठी मोठी दक्षता घेतली जात आहे. जगातील सर्वात लांब असलेल्या वेलीपैकी एक असलेली गारंबीची वेल या ठिकाणी आढळून येते. 90 प्रकारची फुलपाखरे येथे बागडताना दिसतात. फुलपाखरामध्ये ब्लु मारगोन, मॅप, कॉमन नवाब अश्या वैशीष्ठपूर्ण जाती आढळून येतात.

पक्षाच्या 164 प्रजाती या ठिकाणी आढळतात. घुबड, तुरेवाला सर्पगरुड, ससाणा, सफेद पाठीची गिधाडे, सातभाई, बुलबुल, हळद्या तांबट, खंड्या, खाटीक, सुभग, नीलपंख, स्वर्गीय नर्तक, सुतार, महाराष्ट्राचे मानचिन्ह असलेले हरियाल, कोकीळ यांसारखे रंगीबेरंगी पक्षी येथे वास्तव्यास आहेत.

फणसाड अभयारण्यात रानससा, सांबर, भेकर, पिसोरी, साळींदर, त्रास, रानडुक्कर, मुंगूस, कोल्हा, माकड, रानमांजर, बिबट्या आदी वन्यजीव मोठ्या संख्येने आहेत. पर्यटकांचे व अभ्यासकांचे आकर्षण असलेले शेकरू (मोठी खार) सुद्धा येथे आहे.निसर्गाच्या अन्रसाखळीत महत्वाची भूमिका बजावणारे गिधाडे येथे मोठ्या संख्येने आढळतात. अशा निसर्ग सौंदर्याने नटलेल्या फणसाड अभयारण्याची निसर्ग प्रेमींना भुरळ न पडेल तरच नवल. पर्यटकांना निवासासाठी 10  राहुटयांसह विश्रामगृह देखिल उपलब्ध असुन बैलगाडीतून फेरफटक्याची सोय आहे. स्थानिक महिला बचतगटातर्फे न्याहरी, भोजनाची उत्तम व्यवस्था आहे.

या सर्व धनसंपत्तीबरोबरच या अभयारण्यात नव्यानेच दाखल झालेलं रानगवेसुद्धा आढळून आलेले आहेत. मोठ्या वजनी गटातील व मोठी शरीरयष्टी असलेली 14 रानगवे येथे आढळून आलेले आहेत. पर्यटकांसाठी आकर्षण असलेले रानगवे मात्र स्थानिक शेतकर्‍यांना याचा मोठा त्रास सहन करावा लागत आहे. हे रानगवे वावडुंगी, सुपेगाव, केळघर आदी भागात त्यांचे वास्तव्य मोठ्या प्रमाणात दिसून आलेले आहे. या रानगव्यांची भूक खूप मोठी असल्याने एखाद्या शेतात घुसल्यास त्या शेतातील धान्याचा अवघ्या काही तासातच फडश्या  पाडून टाकतात. हळूहळू या अभयारण्यात रंगव्यांची संख्या वाढणार असलत्याने पर्यटकांचे ते एक आकर्षण ठरणार आहे.

फणसाड अभयारण्याचे वनपरिक्षेत्र अधिकारी राजवर्धन भोसले यांनी सांगितले की, रानगव्यांचे पर्यटकांना खूप आकर्षण असून पर्यटकांना हे रानगवे पहाता यावेत यासाठी अभ्यारण्याकडून दुर्बिणी देत असतो जेणेकरून दूरवरचा असणारा प्राणी त्यांना दिसू शकेल. त्याचप्रकारे पशुपक्षी दिसण्यासाठीसुद्धा आम्ही येणार्‍या पर्यटकांना दुर्बीण देत असल्याचे या वेळी त्यांनी सांगितले. महाराष्ट्रात एकूण 31 अभयारण्य असून सर्वात दुर्मिळ असा शेकरू हा प्राणी आढळून येतो. उंच अशा निलगिरीच्या झाडावर या अभयारण्यात 32 घरटी आढळून आलेली आहेत. उंच झाडावर घरटी बांधून राहणार हा प्राणी खूप कमी वेळेसाठी आपले अन्न शोधण्यासाठी जमिनीवर येतो व पुन्हा आपल्या घरट्यात राहणे पसंद करतो. भीमाशंकर अभयारण्य यानंतर फणसाड अभयारण्यातही शेकरू आढळून आल्याने ते पर्यटकांचे आकर्षण राहिले आहे. असंख्य पर्यटक याला दुर्बिणीने न्याहाळताना दिसून येतात. हे अभयारण्य पाहण्यासाठी ठाणे, कल्याण, डोंबिवली, मुंबई या भागातून अनेक पर्यटक येत असून त्यांच्या आगमनामुळे फणसाड अभयारण्यास आर्थिक उत्पन्नात वाढ झाली आहे. येथे पर्यटकांना राहण्यासाठी व्हाईट हाऊस त्याचप्रकारे टेन्टची सुविधासुद्धा करण्यात आली आहे.

पर्यटकांच्या भोजनासाठी बचत गटाला एक कँटीन बांधून दिली असून स्वल्प दरात पर्यटकांना येथे भोजनाची सुविधा करण्यात आली आहे. निरव शांतता व जिकडे तिकडे वृक्षवल्ली यामुळे या ठिकाणी खूप शांतता व गारवा असल्याने दिवसेंदिवस पर्यटकांच्या संख्येत वृद्धी होताना दिसत आहे. फणसाड अभयारण्य पाहण्यासाठी शेकडोंच्या संख्येने पर्यटक येत असल्याने फणसाड अभयारण्याचे महसूलसुद्धा वाढले आहे. प्रत्येक पर्यटक मागे तिकीट कर असल्याने सध्या महसूल चांगला जमा होत होत आहे. फणसाडमध्ये गिधाडांची खानावळ, शेकरूंची घरटी, जंगलातील विविध पाण्याचे स्तोत्र, जंगलातील प्राणी पाहण्यासाठी उंच मनोरे आदी स्थळे पाहण्यासाठी पर्यटकांची या ठिकाणी मोठी गर्दी दिसत आहे.

-संजय करडे, खबरबात