ट्रेडिंगचे प्रकार आणि त्यांचा कालावधी

मागील आठवड्यातील लेखात आपण ट्रेडिंगसाठी अत्यावश्यक असलेल्या शिस्तबद्धतेबद्दल जाणून घेतलं. आता विविध प्रकारच्या ट्रेडिंगच्या कालावधीबद्दल पाहूयात.

स्कालपिंग : अगदी थोडक्या नफ्यासाठी ट्रेड करणार्‍यांना स्काल्पर्स म्हणतात. ऑप्शन ट्रेडिंग हे या स्कालपिंग प्रकारात मोडतं, ज्यामध्ये मोठ्या पोझिशन्स घेऊन दोन-पाच रुपये नफा घेऊन बाहेर पडणारे असे ट्रेडर्स असतात. अशा व्यवहारांचा कालावधी काही सेकंदांपासून काही तास असू शकतो. प्रोफेशनल ट्रेडर्स अनेक तंत्रज्ञान वापरून असे व्यवहार करत असतात. यात जोखीमदेखील सर्वांत जास्त असते.

इंट्रा-डे ट्रेडिंग : यानंतरचा प्रकार म्हणजे इंट्रा-डे ट्रेडिंग, ज्यामध्ये सकाळी बाजार सुरू झाल्यापासून सव्वातीन वाजेपर्यंत ट्रेडिंग करता येऊ शकतं. हे दोन्ही प्रकार झाले डे-ट्रेडिंगचे.

स्विंग ट्रेडिंग : शेअरभावाच्या चढ उताराप्रमाणं त्या त्या शेअर्सची खरेदी करून ठरावीक नफ्याचं उद्दिष्ट ठेवून एक-दोन दिवसांत ते एखादा आठवड्यात विक्री करणं यास ‘स्विंग ट्रेडिंग’ म्हणतात. कोणत्या तरी अफवेमुळं कोण्या कंपन्यांच्या शेअर्सचे भाव खाली येतात आणि ती अफवा आहे हे लक्षात आल्यानंतर स्वस्त मिळत असलेला असा शेअर घेण्यासाठी ट्रेडर्समध्ये चढाओढ लागते आणि त्याचा भाव वधारू लागतो, अशा प्रकारात उद्दिष्ट साधारणपणे दोन-पाच टक्के असू शकतं. शक्यतो स्विंग ट्रेड हे वायद्यामधील कंपन्यांच्या म्हणजेच डेरिव्हेटीव्ह या प्रकारात केले जातात. कारण त्यात शेअर्स खरेदी करण्यासाठी संपूर्ण पैसे भरावे लागत नाहीत.

पोझिशनल ट्रेड : म्हणजे ज्या कंपन्यांमध्ये दडलेलं मूल्य आहे अशा कंपन्या शोधून त्यामध्ये बहुतांश गुंतवणूक करून (पोझिशन घेऊन) अपेक्षित वृद्धी झाल्यावर ती विकणं. यामध्ये एक आदर्श पोर्टफोलिओ बनवणं हा उद्देश नसून तुलनेनं कमी कालावधीत नफा मिळवणं हाच उद्देश असतो. याचा कालावधी काही आठवडे ते महिन्यांमध्ये असू शकतो. यामध्ये बहुतेक ट्रेडर्स स्टॉप लॉस ही संकल्पना गृहीत धरत नाहीत.

दीर्घ मुदतीची गुंतवणूक : यात मात्र सर्वार्थानं पुढील दशकाचा सारासार विचार करूनच ठरावीक उत्तम कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक केली जाते, ज्यामध्ये एक संतुलित पोर्टफोलिओ बनवण्यामध्ये कल दिसून येतो, ज्याचा उद्देश संपत्ती निर्मिती हाच असू शकतो. याला मात्र आपण ट्रेडिंग म्हणू शकत नाही.

भांडवल वृद्धी : सर्वांत महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे भांडवल वृद्धी. काही ब्रोकर्स हे डे-ट्रेडिंगसाठी आपल्या क्लायंट्सच्या असलेल्या भांडवलाच्या (तरल उपलब्ध रक्कम आणि ब्रोकरकडं असलेल्या शेअर्सचे मूल्य) सुमारे दहापट किमतीचे शेअर्स घ्यायची किंवा विकायची परवानगी देतात, परंतु अशा पोझिशन्स या आपोआप मार्केट बंद व्हावयाच्या आधी ब्रोकर्सकडून बंद केल्या जातात. ट्रेडिंगमध्ये ट्रेडर्स हे शेअर्सच्या भावावर लक्ष ठेवून असतात (झीळलश र्ोींशाशपीं). ट्रेडिंग हे बाजारात अचूक वेळ साधण्याबाबतचं कौशल्य आहे (ढे ींळाश ींहश ारीज्ञशीं), तर दीर्घ गुंतवणुकीतून उत्तम परताव्याद्वारे व लाभांशाद्वारे संपत्ती बनवणं हा अभ्यास आहे.

जोखीम : नक्कीच बाजारात जोखीम ही अध्याहृतच असते मग ते ट्रेडिंग असो वा गुंतवणूक. तरीही ट्रेडिंगमध्ये जास्त जोखीम व जास्त परतावा असतो. कारण तिथं वेळेला जास्त महत्त्व असतं. याउलट गुंतवणुकीत दीर्घ मुदतीत जास्त परतावा मिळू शकतो तरी कमी कालावधीत परतावा कमी जरी असला तरी जोखीमदेखील कमी असू शकते. ट्रेडर्स नफा कमावण्यासाठी ठरावीक अवधीत शेअर्स खरेदी-विक्री करतात, परंतु त्या वेळेत नफा न झाल्यास वेळ पडल्यास नुकसानीतदेखील तो व्यवहार बंद करावा लागतो. गुंतवणुकीबाबतीत मात्र फारसं वेळेचं बंधन नसल्यानं नफा मिळवेपर्यंत वाट पाहता येऊ शकते.  

कला विरुद्ध कौशल्य : हे समजून घेऊयात की ट्रेडिंग ही सुपर ओव्हर किंवा ट्वेन्टी-ट्वेन्टी मॅच आहे, तर दीर्घ गुंतवणूक ही टेस्ट मॅचसारखी आहे. ज्याप्रमाणं क्रिकेटमधील टी-ट्वेन्टी प्रकारात कोणताही दुबळा संघ बलाढ्य संघास हरवू शकतो म्हणजेच कोणता संघ जिंकेल याची खात्री देता येत नाही अगदी अशीच गोष्ट असते बाजाराच्या बाबतीत. अगदी चांगल्या कंपनीच्या शेअरमध्येसुद्धा डे-ट्रेडिंगमध्ये नुकसान होऊ शकतं, परंतु दीर्घकाळात त्याच कंपनीच्या शेअर्समधून चांगला परतावा मिळू शकतो. जसं की राहुल द्रविडसारखा खेळाडू टी-ट्वेन्टी मॅचमध्ये तितका चांगला खेळ करू शकत नाही जितका तो टेस्ट मॅचमध्ये खेळू शकतो. ट्रेडिंग हे मागणी व पुरवठा यांसंबधीच्या गोष्टींवर अवलंबून असतं व त्यासाठी तांत्रिक गोष्टी अभ्यासाव्या लागतात उदा. आलेखावरील कलबदल, आधार व प्रतिकार पातळ्या, तळपातळी अथवा शिखरपातळी तपासणं इत्यादी. याउलट एखाद्या कंपनीत गुंतवणूक करताना कंपनीबाबतच्या मूलभूत गोष्टी तपासून ती करावी लागते. उदा. कंपनीचा व्यवसाय, मार्जिन, अर्थार्जन, विविध रेश्यो इत्यादी. 

जरी ट्रेडिंग व गुंतवणूक हे दोन्ही वेगवेगळे प्रकार असतील तरी दोन्ही गोष्टींमध्ये शिस्त गरजेची आहे. ट्रेडिंगमध्ये अजून एक प्रकार असा आहे की ज्यात पडत्या बाजारातदेखील पैसा कमावता येतो. त्याला बाजारात ‘शॉर्ट सेलिंग’ म्हणतात, म्हणजे शेअर्स जवळ नसतानादेखील आधी विकणं व नंतर खरेदी करून व्यवहार पूर्ण करणं. सर्वसाधारणपणे एकतर अशा पोझिशन्स एका सत्रात (इंट्रा-डे) बंद कराव्या लागतात, अथवा वायदे बाजारात पोझिशन्स घेतल्यास एक महिन्याभरात. या गोष्टींविषयी पुन्हा कधीतरी पाहू, परंतु बाजाराचा रोख ओळखून योग्य पातळीवर शॉर्ट सेलिंगची कला आत्मसात केल्यास अनिश्चिततेत हेलकावणार्‍या अथवा पडत्या बाजारातदेखील नफा कमावता येऊ शकतो. अर्थात या सर्व प्रकारातील जोखीम लक्षात घेता नव्याने गुंतवणूक करणार्‍यांनी एकदम ट्रेडिंगवर उडी मारू नये हे ओघाने आलेच.

सुपर शेअर : बजाज फायनान्स

मागील आठवड्यात बजाज फायनान्सचा शेअरभाव निफ्टी 50 शेअर्समधून सर्वांत जास्त म्हणजे 8.4 टक्के वाढला. बजाज फायनान्स मुख्यत्वे कर्ज देण्याच्या व्यवसायातील कंपनी असून कंपनीकडं रिटेल, एसएमई आणि व्यावसायिक ग्राहकांमध्ये नागरी आणि ग्रामीण भारतात लक्षणीय उपस्थिती असलेले कर्जवाटप करणारे विविध प्रकार आहेत. कंपनी सार्वजनिक व कॉर्पोरेट ठेवी स्वीकारते आणि ग्राहकांना विविध प्रकारच्या वित्तीय सेवा उत्पादने प्रदान करते. महामारीच्या अभूतपूर्व काळात कंपनीनं भांडवल सुरक्षित ठेवण्याकडं विशेष लक्ष दिलं होतं. ताळेबंद संरक्षण व ऑपरेटिंग खर्च व्यवस्थापनदेखील उत्तमरीत्या हाताळलं गेलेलं असल्यानं येणार्‍या तिमाहीमध्ये नफ्यामधील मार्जिन्स सुधारण्याची शक्यता वाटत आहे. सप्टेंबरच्या तिमाहीत कंपनीनं कर्ज उत्पादन वितरणामध्ये महिन्या-महिन्यात उत्तरोत्तर सुधारणा झाल्याचं व्यवस्थापनानं स्पष्ट केलं आहे. केवळ रिटेल ईएमआय/वॉलेट लोन वगळता सर्व व्यवसायाचा प्रारंभ झाला आहे आणि उर्वरित व्यवसाय जानेवारी-मार्च 2021मध्ये पुन्हा सुरू होण्याची आशा व्यवस्थापन बाळगून आहे. मागील दोनच महिन्यांत ह्या कंपनीच्या शेअरचा भाव 3200 रुपयांवरून 5300 रुपये झाला. पुन्हा 4700-4800 दरम्यान खरेदी केल्यास 5400 ध्येय बाळगता येऊ शकतं.

-प्रसाद ल. भावे  (9822075888) sharpfinvest@ gmail.com