प्रांताधिकारी, निर्बंधांतही पर्यटक कसे?

कर्जत तालुक्यातील पाणवठ्याच्या ठिकाणी जाण्यासाठी पावसाळ्यातील तीन महिने बंदी घातली जात आहे. 2016पासून अशी बंदी पर्यटकांवर घालून कलम 144 लागू केले जात असूनदेखील तालुक्यातील धबधबे आणि धरणांवर पर्यटक येतात कसे, असा प्रश्न असून प्रांताधिकार्‍यांचे आदेश प्रशासन पाळत नाही काय, असा प्रश्न उभा राहत आहे. अपघात होऊन जीव जातात म्हणून पाणवठ्यावर जाण्यास बंदी घातली जाते. मग तरीही अपघात होत असल्याने शासन त्या निर्बंधांची कडक अंमलबजावणी करणार आहे काय? 2005पासून कर्जत तालुक्यातील धबधबे हे मध्यमवर्गीय लोकांचे वर्षासहलीचे प्रमुख केंद्र बनले होते. शनिवार आणि रविवारी हजारोंच्या संख्येने वर्षासहलप्रेमी हे मुंबईवरून येणार्‍या लोकलने नेरळ, भिवपुरी, पळसदरी आणि खोपोली या ठिकाणी वर्षासहलीसाठी येत होते. ठरावीक धबधबे हे त्या वेळी पर्यटकांचे प्रमुख आकर्षण राहायचे. तरीदेखील पळसदरी येथील रेल्वेच्या धरणावर दरवर्षी अपघात होऊन काही पर्यटकांचे बळी जायचे, तर नेरळ आणि भिवपुरी येथील धबधब्यांवरदेखील किरकोळ अपघात व्हायचे, पण त्या काळी वर्षासहली श्रावण महिना सुरू होईपर्यंत जोमाने सुरू असायच्या. 2010च्या आसपास पावसाळ्यात दोन महिने होणार्‍या पावसाळी पर्यटन हंगामात किमान 10 ते 15 जणांचे जीव जात असल्याने आणि एका वर्षी तर ही संख्या तब्बल 22वर पोहचली होती. हे लक्षात घेऊन रायगड जिल्हाधिकारी यांच्याकडून पाणवठे, गडकिल्ले आणि धरणांवर प्रवेशबंदी करीत कलम 144 लागू करण्यात आले. त्यात सोलनपाडा ग्रामस्थांनी व्यवसाय बाजूला ठेवून अपघातांना कंटाळून ग्रामपंचायतीकडून प्रवेशबंदी करण्यात आली. त्या ठिकाणी नागपूर येथून काही पर्यटक आले होते. एवढे प्रसिद्ध सोलनपाडा येथील धरण बनले होते, पण स्थानिक कशेळे आणि पोशिर येथील तरुणांचे अपघात झाल्यानंतर ग्रामस्थ वर्षासहलींना विरोध करू लागले. त्याच वेळी पेब किल्ल्यावर पर्यटकांचे होणारे अपघात, तेथे रस्ता भरकटणारे ट्रेकर्स आणि पाली भूतीवली धरणाच्या जलाशयात उतरून चालणारे अतिउत्साही लोकांचे पर्यटन यामुळे दरवर्षी अपघातांची संख्या वाढत होती.

2016प्रमाणे 2017मध्ये पावसाळी सहलीसाठी आलेल्या पर्यटकांचे पाण्यात बुडून वाहून जाऊन मृत्यू झाले होते. त्यामुळे पहिल्यांदा 2017मध्ये तब्बल तीन महिने धरणे आणि धबधबे यांच्या परिसरात जाण्यास 144 कलमाखाली जमावबंदी आदेश जारी करण्यात आला होता. सालाबादप्रमाणे या वर्षी 6 जुलैपासून 5 सप्टेंबरपर्यंत कर्जत तालुक्यातील धबधबे आणि धरणे या ठिकाणी जाण्यास मज्जाव करण्यात आला आहे. तरीदेखील मोठ्या प्रमाणात वर्षासहलीसाठी पर्यटक गतवर्षी आले होते आणि 144 कलम फोल ठरले होते.त्यामुळे या वर्षी प्रशासन अधिक ताकदीने जमावबंदी आदेश लागू करण्यासाठी सज्ज झाले आहे. हा निर्णय जिल्हा प्रशासनाने कर्जत, खोपोली, खालापूर, नेरळ आणि माथेरान या पोलीस ठाण्यांच्या प्रभारी पोलीस अधिकारी यांच्या अहवालावर घेण्यात आला आहे. त्यामुळे पोलीस दलावर मोठी जबाबदारी यानिमित्ताने येऊन पडली आहे. प्रशासनाच्या या निर्णयामुळे चोहोबाजूंनी टीका होत असून सरसकट बंदी नसून अटी आणि शर्थी घालून बंदी घालण्यात आल्याची माहिती शासनाने प्रसिद्ध केली आहे.

धरणे आणि धबधबे यावरील जमावबंदी ही पर्यटकांना 13 अटी घालून टाकण्यात आली आहे.

1. त्या परिसरात मद्यपान करणे, मद्य सोबत नेणे, मद्यपानाची वाहतूक करणे आणि मद्यपान विक्री करणे.

2. धोकादायक वळणावर, पाण्याच्या जवळ सेल्फी काढणे, थांबून शूटिंग करणे.

3. वेगाने वाहणार्‍या पाण्यात, ओढ्यात, धरणात उतरणे आणि पोहणे.

4. धरणाच्या सांडव्याखाली जाणे, बसणे तसेच धबधब्याच्या प्रवाहात बसणे.

5. धबधबे आणि धरण परिसरात जाणे अथवा बसणे यासह सकाळी सहापासून सायंकाळी सहापर्यंत थांबणे.

6. धोकादायक वाहने चालविणे आणि वाहतूक कोंडीस कारणीभूत ठरणे.

7. वेगाने वाहने चालविणे, वाहने रस्त्यावर थांबवून ठेवणे.

8. धोकादायक वाहने चालविणे, ओव्हरटेक करणे.

9. प्लास्टिक पिशव्या, बाटल्या, काचेच्या बाटल्या आणणे आणि तेथेच टाकून देणे.

10. महिलांशी असभ्य वर्तन करणे, मुलींची छेडछाड करणे, अश्लील हावभाव करणे, टिंगलटवाळी करणे.

11. परिसराची शांतता भंग होईल अशी वाद्ये वाजविणे, डीजे सिस्टीम लावणे, वाहनात साऊंड सिस्टीम लावून ध्वनिप्रदूषण करणे.

12. आग, वायू, जलप्रदूषण होईल असे कृत्य करणे.

13. धरण, धबधबे या ठिकाणी एक किलोमीटर परिसरात प्रवेश करणे.

शासनाने घालून दिलेल्या या नियमांची अंमलबजावणी कोणी करायची, असा प्रश्न असून मागील वर्षी सहा जणांचे बळी वर्षासहल साजरी करीत असताना गेले आहे. खरंतर 2020 आणि 2021मध्ये अपघात होण्याची आवश्यकता नव्हती. कारण कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर शासनाने वेगळे निर्बंध लावले असताना रायगड जिल्ह्यातील पर्यटकांना रोखण्यासाठी वेगळ्या निर्बंधांची गरज नव्हती, पण तरीदेखील रायगड जिल्हाधिकार्‍यांच्या आदेशाने प्रांताधिकारी स्तरावर वर्षासहलींबाबत निर्बंध लागू करण्याचा निर्णय घेतला. कोरोनाचा संसर्ग वाढू नये यासाठी शनिवार आणि रविवार हे दोन दिवस पूर्णपणे घराबाहेर पडण्यास बंदी आहे. असे असताना शेकडो पर्यटक कर्जत तालुक्यात शनिवार आणि रविवारी येत आहेत. याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे कर्जत तालुक्यातील सर्व रस्त्यांवर या दोन दिवस दिसणारी वाहतूक कोंडी. सायंकाळी तर प्रत्येक वाहनाला वाहतूक कोंडीचा फटका बसत आहे. माथेरान आणि कर्जतचे रस्ते हेच यानिमित्ताने दाखवून देत असून कलम 144 लागू असताना वाहतूक कोंडी होतेच कशी, याचे उत्तर प्रशासनाने देण्याची गरज आहे. वाहतूक कोंडीमुळे सर्व हैराण असताना प्रशासन वाहनांची चौकशी करण्याची तसदी घेत नाही. मग कसले आहे कलम 144, असा प्रश्न पडत आहे. दुसरीकडे सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था बंद असतानासुद्धा हजारोंच्या संख्येने पर्यटक येत आहेत. ते येणारे पर्यटक हे स्वतःची वाहने घेऊन किंवा भाड्याने वाहने घेऊन येत असतात. मग त्यांना कलम 144चा धाक दाखवून अडविण्याची तयारी प्रशासन का करीत नाही हे शासनाच्या अधिकारीवर्गाने एकदा जाहीर करायला हवे.

निर्बंधांचे बंधन कशासाठी?

शासनाने निर्बंध लावले, पण अंमलबजावणी होत नसल्याने तालुक्यातील रस्ते पर्यटकांनी भरले आहेत. ही वस्तुस्थिती लक्षात घेता प्रांताधिकार्‍यांकडून शासनाचे प्रतिनिधी या नात्याने पोलीस दलाला सूचना देण्याची गरज आहे. निर्बंधांची काटेकोर अंमलबजावणी होत नसल्याने एका महिन्यात चौघांचे बळी गेले. पर्यटन सुरू करण्यात आले नसतानाही तालुक्यातील रस्ते पर्यटकांनी फुलले असून उल्हास नदीत पर्यटकाचा वाहून मृत्यू झाल्यानंतर शासनाने लावलेल्या निर्बंधांची व कलम 144ची कडक अंमलबजावणी होणे अपेक्षित होते. प्रशासनाच्या दुर्लक्षामुळे 10 जुलैला पाली भूतीवली धरणात तिघांचा बळी गेला. आतापर्यंत चार अल्पवयीन तरुणांचे बळी समोर असताना प्रशासन व शासन केवळ निर्बंध लावून शांत बसणार असेल, तर निर्बंध न लावता सरसकट पर्यटनस्थळे खुली करावीत. ज्यांना जिकडे यायचे ते खुशाल जाऊन पर्यटन करू शकतील. त्यामुळे किती अपघात होतात हे स्पष्ट होईल. शासन निर्बंध लावून त्यांची अंमलबजावणी केली जाणार नसेल, तर निर्बंध कशासाठी हवेत?

– संतोष पेरणे