मिशन गगनयान

विक्रम लँडर ज्या भागात उतरले तिथे रात्र होण्यास सुरुवात झाल्याने पुन्हा दिवस होईपर्यंत विक्रम लँडर निष्क्रिय होऊ शकते. त्यामुळे संपर्काची आशा नाही. विक्रमच्या माध्यमातून प्रज्ञान रोव्हरला चांद्रभूमीवर उतरवणे अंतिम उद्दिष्ट असले तरी ते साध्य न झाल्याने मोहिमेच्या यशावर फारसा परिणाम झाला नाही. इस्रोच्या शास्त्रज्ञांनी नव्या उमेदीने व उत्साहाने आगामी मोहिमांकडे वळायला हवे.

इस्रोची महत्त्वाकांक्षी मंगळयान मोहीम यशस्वी झाली आहे. विक्रम चंद्रापासून काही अंतरावर असताना त्याच्याशी असणारा संपर्क तुटला. विक्रमशी संपर्क साधण्याचा इस्रोने प्रयत्न केला, पण संपर्क होऊ शकला नाही. आता तिथे रात्र व्हायला सुरुवात झाल्याने संपर्क होईल अशी आशाही नाही, पण ही मोहीम यशस्वी झाली आहे. त्यापूर्वीची चांद्रयान मोहीमही संपूर्ण यशस्वी झाली आहे, तसेच गेल्या वर्षी देशातील सर्वांत अवजड उपग्रह म्हणजेज ‘जीसॅट 11’चे यशस्वी प्रक्षेपण करण्यात आल्याने इस्रोच्या शिरपेचात आणखी एक मानाचा तुरा खोवला गेला होता. एकाच वेळी इतर अनेक देशांचे 104 उपग्रह प्रक्षेपित करण्याचा विक्रमही इस्रोच्या नावावर आहे. अगदी थोड्या कालावधीत इस्रोने केलेली ही आजपर्यंतची कामगिरी अचंबित करणारी आहे. सुमारे 50 वर्षांपूर्वी स्थापन झालेल्या या संस्थेकडे तेव्हा साधनांचा तुटवडा होता. आधुनिक तंत्रज्ञानही नव्हते, पण कमालीची जिद्द आणि आशावाद होता. अवकाश मोहिमेत प्रक्षेपणासाठी लागणारे अग्निबाणाचे सुटे भाग सायकलवरून नेणे आणि ‘आर्यभट्ट’ या भारताच्या पहिल्या उपग्रहास बैलगाडीतून प्रक्षेपण स्थळावर नेण्याचे काम फक्त भारतासारख्या देशातच इस्रोसारख्या संस्थेकडूनच होऊ शकते. जेव्हा साधनांचा अभाव होता तेव्हाही शास्त्रज्ञांची उमेद प्रचंड होती. आता तर सर्व काही उपलब्ध आहे म्हणूनच तेव्हापासून आजपर्यंत इस्रोने केलेली वाटचाल केवळ अभिमानास्पद आहे. आज अंतराळात उपग्रह सोडण्यासाठी जगातील अनेक देश भारताची मदत घेतात. भारताचा उपग्रह प्रक्षेपणाचा खर्च इतर देशांच्या तुलनेत कमी असल्याने जगातील अनेक देश आपले उपग्रह भारताकडून प्रक्षेपित करण्यास इच्छुक आहेत. इस्रोने आतापर्यंत 28हून जास्त देशांचे 239 उपग्रह अंतराळात प्रक्षेपित करून भारतीय अर्थव्यवस्थेला उत्पन्नाचा नवीन मार्ग उपलब्ध करून दिला आहे. त्यामुळे या संस्थेच्या क्षमतेबाबत आणि कामगिरीबाबत कोणालाच शंका नाही. जगातील बहुतेक प्रमुख देशांना महत्त्वाच्या अवकाश मोहिमेत प्रथम अपयशच आले होते. अनेक देशांना चांद्रमोहिमेत 100 टक्के अपयश आले होते. त्यांनी पुन्हा पुन्हा प्रयत्न करून चंद्राला गवसणी घातली होती. भारतालाही चांद्रयान प्रक्षेपित करण्याची मोहीम तांत्रिक कारणाने एकदा पुढे ढकलावी लागली होती. दुसर्‍या प्रयत्नात प्रक्षेपणाची ही मोहीम यशस्वी झाली आणि भारताची ही चांद्रयान मोहीम तर 95 टक्के यशस्वी झाली आहे. त्यामुळे या मोहिमेची बहुतेक उद्दिष्टे पूर्ण झाली, असे म्हणायला हरकत नाही. भविष्यात हे शक्य झाल्यास भारताच्या शिरपेचात सतत मानाचे तुरे खोवणार्‍या इस्रोसाठी हे एक मोठे यश असणार आहे. म्हणूनच एखाद दुसर्‍या अपयशी मोहिमेनंतर नाउमेद न होता उलट अधिक आत्मविश्वासाने पुढील मोहिमांना सामोरे जावे लागेल. इस्त्रोने आता मिशन ‘गगनयान’ची घोषणा केली आहे. त्यावर त्यांनी लक्ष द्यायला हवे. या मोहिमेसाठी त्यांना शुभेच्छा.