हवामान संकटाच्या दिशेने

मानवतेवरील हे मोठे संकट परतवून लावायचे असेल तर आपण तितकेच परिणामकारक असे बदल केले पाहिजेत असा हा मतप्रवाह आहे. आणि हा बदल घडवून आणून जागतिक तापमानवाढ 1.5 अंशावरच रोखायची असेल तर आपल्या हातात अवघी 12 वर्षे आहेत असे शास्त्रज्ञ सांगतात. अन्यथा अवघे जग एका मोठ्या कडेलोटाच्या दिशेने पुढे सरकते आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही.

जागतिक हवामानविषयक बदलांमुळे जगभरातच उष्णतेच्या अतितीव्र लाटा येण्याचे प्रमाण वाढते आहे असे मत शास्त्रज्ञ व्यक्त करीत आहेत. गेले काही दिवस देशाच्या उत्तरपश्चिम भागातील तापमान सरासरीपेक्षा 3 ते 5 अंशांनी अधिक असल्याचे आढळून आले आहे. विदर्भातील चंद्रपूर शहरातील तापमान मंगळवारी 47.8 इतके नोंदवले गेल्याने त्या दिवशी चंद्रपूर हे जगातील सर्वाधिक तापमान असलेले शहर ठरले. जगभरातील तापमानाचा आढावा घेणार्‍या ‘एल-डोराडो’ या जागतिक हवामानविषयक संस्थेने ही नोंद केली. आपल्या हवामान खात्यानेही सोमवारीच विदर्भातील सात जिल्ह्यांमध्ये उष्णतेची अत्युच्च अशी लाट येणार असल्याचा इशारा दिला होता. त्यानुसार मंगळवारी नागपूरमध्येही पारा 47.5 अंश सेल्सिअसवर पोहोचला. नागपूर हे जगभरातील तिसर्‍या क्रमांकाचे सर्वाधिक तापमान असलेले शहर ठरले. पाकिस्तानातील जाकोबाबाद हे दुसर्‍या क्रमांकावर होते. आतापर्यंत विदर्भात अवघ्या आठ दिवसांत तापमानात अशी तीन ते चार अंशांची वाढ कधीच झाली नव्हती असे सांगितले जाते. नागपूरचे आजवरचे सर्वाधिक तापमान यापूर्वी 23 मे 2013 रोजी नोंदले गेले असून ते 47.9 अंश सेल्सिअस इतके आहे. आणखी दोन दिवस उष्णतेची लाट कायम राहणार असल्याने सर्वाधिक तापमानाचा आपलाच उच्चांक नागपूर मोडणार की काय, याकडे सगळ्यांचे लक्ष लागले आहे. गेल्या 48 तासांमध्ये नागपूर शहरात दहा विविध ठिकाणी दहा अनोळखी व्यक्तींचे मृतदेह आढळले तर गेल्या दोन आठवड्यांत 25 अनोळखी मृतदेह आढळले आहेत. वास्तविक देशातील उष्णतेच्या लाटेतील बळींची संख्या गेल्या काही वर्षांत कमी झाली आहे. तरीही आणखी दोन-तीन दिवस विदर्भाखेरीज मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगढच्या काही भागांत उष्णतेची लाट कायम राहणार असल्याने चिंता व्यक्त केली जाते आहे. वाढत्या जागतिक तापमानाची नोंद जागतिक स्तरावर गांभीर्याने घेतली जात असून ब्रिटनमधील ‘द गार्डियन’ या मोठ्या वर्तमानपत्राने हवामान बदलाऐवजी हवामान संकट, हवामान बिघाड वा हवामानविषयक आणीबाणीची परिस्थिती असे शब्दप्रयोग वापरण्यास सुरूवात केली आहे. या जागतिक हवामान संकटाची सर्वाधिक झळ भारतास पोहोचत असून आपणही देशात त्यासंदर्भात मोठ्या प्रमाणात जागरुकता निर्माण करण्याची गरज आहे. जागतिक तापमानवाढ अर्थात ग्लोबल वॉर्मिंगलाही ‘द गार्डियन’ने ग्लोबल हीटिंग असे संबोधणे सुरू केले आहे. हवामानविषयक शास्त्रज्ञांनी आपल्या अलीकडच्या सर्व संशोधनात ज्याचा उल्लेख मानवतेवरील मोठे संकट असा केला आहे, त्याला निव्वळ जागतिक हवामान बदल असे संबोधणे म्हणजे जगाला या संकटाची तीव्रता सौम्य करून सांगितल्यासारखे भासते, असे या वृत्तपत्राचे म्हणणे आहे. आणि यासंदर्भात अशी गंभीर भूमिका अनेक स्तरांवर घेतली जाते आहे. भारतानेही या बदलांची गांभीर्याने नोंद घेऊन हवामान संकट टाळण्याच्या प्रयत्नात सहभागी व्हायला हवे आहे.